Wetenschap

 

Pieter van der Kuil

Achter de graven van Jacob van Lennep en Jan van `s Gravenweert op de Oude Begraafplaats Oosterbeek ligt dat van een  zeer vooraanstaande Nederlandse rechtsgeleerde/ filosoof, Cornelis Wilhelmus Opzoomer. Geboren in Rotterdam studeerde hij vanaf 1839 rechten in Leiden. Hij studeerde onder andere bij staatsman Johan Rudolph Thorbecke en filosoof Jacob Nieuwenhuis. Aan de universiteit kwam hij in aanraking met het Duits idealisme en het gedachtegoed van Karl Christian Friedrich Krause (1781-1832), die een pantheïstisch systeem ontwikkelde waarin hij geloof en rede verenigde. Opzoomer kon zich vinden in de ‘moderne theologie’, die de Bijbel niet letterlijk nam maar wetenschappelijk benaderde en interpreteerde.  Opzoomer schreef tijdens zijn studententijd een brief aan de Amsterdamse historicus en dichter Isaac da Costa (1798-1860), over wonderen, die in Opzoomers ogen niet bestaan.
In 1845 promoveerde hij tot doctor in de Rechten om na enige tijd, honoris causa, in de letteren te worden bevorderd.

Op 21 januari 1846 wordt hij hoogleraar Bespiegelende wijsbegeerte en letteren aan de Universiteit van Utrecht. Men rekent hem tot de belangrijkste inspirators  van de moderne theologie, die zich in haar benadering van het geloof in God, sterk richt op de wetmatigheden van de natuurwetenschappen. Zo verwierp hij in zijn inaugurale rede in 1854, bij gelegenheid van zijn benoeming tot hoogleraar filosofie, krachtig het geloof in wonderen zoals deze in de bijbel voorkomen. Hij is in die zin de vader van het vrijzinnig protestantisme en godsdienstig humanisme. Voorts was hij de drijvende kracht achter de oprichting van de Nederlandsche Protestantenbond in 1870.In 1889 moet hij om gezondheidsreden zijn hoogleraarschap beëindigen.

Opzoomer trouwde in 1848 met Adèle (Adelaide) Catharine Josepha Ackersdijck, dochter van professor staathuishoudkunde Jan Ackersdijck in Utrecht. Zij kregen drie kinderen. In 1850 hun zoon Emile, in 1856  hun dochter Adèle Sophie Cordilia . Zij werd schrijfster (onder de naam A.S.C. Wallis) en schilderes en trouwde in 1888 met de Hongaar Géza Antal von Felsö-Gellér met wie ze naar Hongarije verhuisde. In 1865 werd Opzoomers tweede zoon Walter geboren, de latere burgemeester van Hellevoetsluis.

De laatste maanden van zijn leven brengt hij door in Oosterbeek waar hij een villa bewoont aan de Beneden-Weverstraat. Daar ging zijn toestand sterk achteruit. Hij werd hulpbehoevend en kon zich niet meer verstaanbaar maken. Zijn echtgenote gaf voor zijn gasten zijn gedachten door.

Op de begrafenis,  25 augustus 1892, staat een groot gezelschap op de Oude Begraafplaats aan de groeve van Opzoomer. Grafreden waren er onder andere van de bevriende hoogleraar B.H.C.K. van der Wijck en zijn zoon Walter. Van Wijck zei dat hij over een groot komisch talent beschikte, en zijn voordrachten met “pittigheid en gratie” tot leven wekte. In kleine kring vertrelde hij grappige verhalen en gaf hij treffende imitaties.  Conrad Busken Huet was zozeer onder de indruk dat hij hem omschreef als:  fenomenaal.

Kort nadien schreef Van der Wijck  in zijn in memoriam:
“Van oude discipelen en vrienden van den overledene is het denkbeeld uitgegaan om door een wereldberoemd kunstenaar (bedoeld wordt Jozef Israëls) zijn portret (zie afbeelding) te laten maken en dat aan de Universiteit, waar hij ruim veertig jaar gewerkt heeft, ten geschenke aan te bieden. Laat ons hopen dat ook het graf van Opzoomer op het vriendelijke kerkhof van Oosterbeek, gelijk dat van Van Lennep en van Van `s Gravenweert,, in wier onmiddellijke nabijheid hij ligt, nog eens door de dankbare overlevenden met een eenvoudig, maar smaakvol monument moge worden versierd”.

Pieter van der Kuil

 

De Oosterbeekse mecenas Jacobus Lebret, naamgever van de Lebretweg in Oosterbeek werd op 24 juni 1819 geboren in Dordrecht als zoon van de koopman Arij Lebret en Geertje van der Zalm.In 1843 gaat hij studeren aan de Koninklijke Academie ter opleiding van burgerlijke ingenieurs ( de latere TU) te Delft. Na zijn afstuderen in 1846 werkt hij vele jaren bij Rijkswaterstaat. In 1853 huwt hij Amelia Caland, een zus van de ontwerper van de Nieuwe Waterweg tussen Noordzee en Rotterdam. Lebret heeft zijn leven lang een zwakke gezondheid en kiest in 1860 voor het hoogleraarschap aan de Koninklijke Academie te Delft waar hij acht jaar waterbouwkunde doceert. Op zijn verzoek wordt hem in 1868 eervol ontslag verleend en in 1873 vestigt hij zich in Oosterbeek aanvankelijk op “Nieuwerhoek” (het huidige Vreewijk) op de oosthoek van de Utrechtseweg met de Stationsweg. In 1880 koopt hij het landgoed “de Dennenkamp” van de advocaat J.H. Loopuyt en diens vrouw Jkvr. Maria Elisabeth Meyer die het daarop gelegen huis in 1859 hadden laten bouwen.

In Oosterbeek maakt Lebret zich zeer geliefd door de vrije toegang tot zijn landgoed voor ” dat deel der bevolking welke de heilzame werking van de dennenlucht behoeft”. Ook doet het echtpaar het nodige aan liefdadigheid. Zo doen zij een belangrijke donatie bij de bouw van de Remonstrantse kerk aan de Wilhelminastraat en aan het door dr. Reuvens gestichte ziekenhuis (op het terrein van de huidige J.P. Heije Stichting). Op 19 mei 1899 overlijdt Amelia Caland en op 9 februari 1906 Jacobus Lebret. Beide liggen begraven op de Oude Begraafplaats aan de Fangmanweg.

Het was evident dat de Dennenkamp goed kon doen aan ” dat deel der bevolking welke de heilzame werking van de dennenlucht behoeft”. In de negentiende eeuw werd tbc een van de ernstigste kwalen waaraan de bevolking van Nederland leed. De ziekte eiste, ook in de Oosterbeekse gemeenschap, vele slachtoffers. Op de Dennenkamp werden veel dennen aangetroffen.

 

 

Na het overlijden van Lebret in 1906 erfde zijn neef Nicolaas Marius en nicht Antoinetta Wilhelmina Maria Helena Lebret zijn vermogen waaronder de Dennenkamp. Nicolaas had als suikerplanter in Indië al grote rijkdom verworven. Hij bouwde aan de oostzijde van de villa een vleugel aan die er tot de afbraak in 1966 van het, inmiddels, gemeentehuis deel van uitmaakte. Nicolaas had grote stukken grond door heel Nederland waarmee hij de zwakken in de samenleving hielp door hen werk te verschaffen. Toen door economische omstandigheden A.G.Koller van het landgoed “de Harskamp” een groot aantal werknemers moest ontslaan stelde Nicolaas Lebret hen allen aan als werknemer op zijn landgoed “het Deelerwoud”. Toen hij overleed kocht de Friese Vereniging voor natuurbescherming “It Fryske Gea” de “Oude Vennen”, (“het Princenhof”), tussen Grouw en Eernewoude , groot 185 ha., voor slechts f 16.000,-. Zijn weduwe Maria Helena Bloys van Treslong met wie hij in 1899 huwde, blijft na zijn dood van 1924 tot 1930 op de Dennenkamp wonen, waarna de zoon van het echtpaar, Nicolaas Marius jr. er tot 1935 woont.